کد مطلب:349 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:394
واجبات نماز
واجبات نماز یازده چیز است: اول: نیت. دوم: قیام یعنی ایستادن. سوم:تكبیرة الاحرام یعنی گفتن "الله اكبر" در اول نماز. چهارم: ركوع. پنجم: سجود. ششم:قرائت. هفتم: ذكر. هشتم: تشهد. نهم: سلام. دهم: ترتیب. یازدهم: موالات یعنی پی در پی بودن اجزاء نماز.
942 بعضی از واجبات نماز ركن است، یعنی اگر انسان آنها را بجا نیاورد یا در نماز اضافه كند، عمدا باشد یا اشتباها، نماز باطل می شود. و بعضی دیگر ركن نیست، یعنی اگر عمدا كم یا زیاد شود، نماز باطل می شود. و چنانچه اشتباها كم یا زیاد گردد، نماز باطل نمی شود. و ركن پنج چیز است: اول: نیت. دوم: تكبیرة الاحرام. سوم: قیام در موقع گفتن تكبیرة الاحرام، و قیام متصل به ركوع یعنی ایستادن پیش از ركوع. چهارم: ركوع. پنجم: دو سجده.
نیت
943 انسان باید نماز را به نیت قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلا به زبان بگوید كه چهار ركعت نماز ظهر می خوانم قربه الی الله.
944 اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت كند كه چهار ركعت نماز می خوانم و معین نكند ظهر است یا عصر، نماز او باطل است. و نیز كسی كه مثلا قضای نماز ظهر بر او واجب است، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند، باید نمازی را كه می خواند در نیت معین كند.
945 انسان باید از اول تا آخر نماز به نیت خود باقی باشد. پس اگر در بین نماز به طوری غافل شود كه اگر بپرسند چه می كنی نداند چه بگوید، نمازش باطل است.
946 انسان باید فقط برای انجام امر خداوند عالم نماز بخواند. پس كسی كه ریا كند یعنی برای نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است، خواه فقط برای مردم باشد، یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.
947 اگر قسمتی از نماز را هم برای غیر خدا بجا آورد نماز باطل است، چه آن قسمت واجب باشد مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد مانند قنوت. بلكه اگر تمام نماز را برای خدا بجا آورد ولی برای نشان دادن به مردم در جای مخصوصی مثل مسجد، یا در وقت مخصوصی مثل اول وقت، یا به طرز مخصوصی مثلا با جماعت بخاند، نمازش باطل است.
تكبیرة الاحرام
948 گفتن "الله اكبر" در اول هر نماز، واجب و ركن است و باید حروف"الله" و حروف "اكبر" و دو كلمه "الله" و "اكبر" را پشت سر هم بگوید. و نیز باید این دو كلمه به عربی صحیح گفته شود، و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
949 احتیاط واجب آن است كه تكبیرة الاحرام نماز را به چیزی كه پیش ازآن می خواند مثلا به اقامه یا به دعایی كه پیش از تكبیر می خواند، نچسباند.
950 اگر انسان بخواهد "الله اكبر" را به چیزی كه بعد از آن می خواند مثلا به"بسم الله الرحمن الرحیم" بچسباند، باید ر اكبر را پیش بدهد.
951 موقع گفتن تكبیرة الاحرام باید بدن آرام باشد، و اگر عمدا در حالی كه بدنش حركت دارد تكبیرة الاحرام را بگوید، باطل است. و چنانچه سهوا حركت كند، بنابر احتیاط واجب باید اول عملی كه نماز را باطل می كند انجام دهد و دوباره تكبیر بگوید.
952 تكبیر و حمد و سوره و ذكر و دعا را باید طوری بخواند كه خودش بشنود.و اگر به واسطه سنگینی یا كری گوش یا سر و صدای زیاد نمی شنود، باید طوری بگوید كه اگر مانعی نباشد بشنود.
953 كسی كه لال است یا زبان او مرضی دارد كه نمی تواند "الله اكبر" را درست بگوید، باید به هر طور كه می تواند بگوید. و اگر هیچ نمی تواند بگوید، باید در قلب خود بگذارند و برای تكبیر اشاره كند، و زبانش را هم اگر می تواند حركت دهد.
954 مستحب است بعد از تكبیرة الاحرام بگوید: "یا محسن قد اتاك المسیی ء و قد امرت المحسن ان یتجاوز عن المسیی ء انت المحسن و انا المسیی ء بحق محمد و آل محمد صل علی محمد و آل محمد و تجاوز عن قبیح ما تعلم منی"، یعنی ای خدایی كه به بندگان احسان می كنی، بنده گنهكار به در خانه تو آمده و تو امر كرده ای كه نیكوكار از گنهكار بگذرد، تو نیكوكاری و من گناهكار، به حق محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم رحمت خود را بر محمد و آل محمد بفرست و از بدیهایی كه می دانی از من سر زده بگذر.
955 مستحب است موقع گفتن تكبیر اول نماز و تكبیرهای بین نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.
956 اگر شك كند كه تكبیرة الاحرام را گفته یا نه، چنانچه مشغول خواندن چیزی شده به شك خود اعتنا نكند. و اگر چیزی نخوانده، باید تكبیر را بگوید.
957 اگر بعد از گفتن تكبیرة الاحرام شك كند كه آن را صحیح گفته یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند.
قیام (ایستادن)
958 قیام در موقع گفتن تكبیرة الاحرام و قیام پیش از ركوع كه آن را قیام متصل به ركوع می گویند ركن است. ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از ركوع، ركن نیست و اگر كسی آن را از روی فراموشی ترك كند، نمازش صحیح است.
959 واجب است پیش از گفتن تكبیر و بعد از آن مقداری بایستد تا یقین كند كه در حال ایستادن تكبیر گفته است.
960 اگر ركوع را فراموش كند و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید كه ركوع نكرده، باید بایستد و به ركوع رود. و اگر بدون این كه بایستد به حال خمیدگی به ركوع برگردد، چون قیام متصل به ركوع را بجا نیاورده، نماز او باطل است.
961 موقعی كه ایستاده است باید بدن را حركت ندهد و به طرفی خم نشود وبه جایی تكیه نكند. ولی اگر از روی ناچاری باشد، یا در حال خم شدن برای ركوع پاها را حركت دهد، اشكال ندارد.
962 اگر موقعی كه ایستاده از روی فراموشی بدن را حركت دهد یا به طرفی خم شود یا به جایی تكیه كند اشكال ندارد. ولی در قیام موقع گفتن تكبیرة الاحرام و قیام متصل به ركوع اگر از روی فراموشی هم باشد، بنابر احتیاط واجب باید نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
963 باید در موقع ایستادن هر دو پا روی زمین باشد. ولی لازم نیست سنگینی بدن روی هر دو پا باشد، و اگر روی یك پا هم باشد اشكال ندارد.
964 كسی كه می تواند درست بایستد، اگر پاها را خیلی گشاد بگذارد كه به حال ایستادن معمولی نباشد، نمازش باطل است.
965 موقعی كه انسان در نماز می خواهد كمی جلو یا عقب رود یا كمی بدن را به طرف است یا چپ حركت دهد، باید چیزی نگوید، ولی "بحول الله و قوته اقوم و اقعد" را باید در حال برخاستن بگوید، و در موقع گفتن ذكرهای واجب هم بدن باید بی حركت باشد. بلكه احتیاط واجب آن است كه در موقع گفتن ذكرهای مستحبی نماز، باید بدنش آرام باشد.
966 اگر در حال حركت بدن ذكر بگوید، مثلا موقع رفتن به ركوع یا رفتن به سجده تكبیر بگوید، چنانچه آن را به قصد ذكری كه در نماز دستور داده اند بگوید، باید احتیاطا نماز را دوباره بخواند. و اگر به این قصد نگوید بلكه بخواهد ذكری گفته باشد، نماز صحیح است.
967 حركت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد اشكال ندارد، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه آنها را هم حركت ندهد.
968 اگر موقع خواندن حمد و سوره یا خواندن تسبیحات بی اختیار به قدری حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود، احتیاط واجب آن است كه بعد از آرام گرفتن بدن، آنچه را در حال حركت خوانده دوباره بخواند.
969 اگر در بین نماز از ایستادن عاجز شود باید بنشیند، و اگر از نشستن هم عاجز شود باید بخوابد، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
970 تا انسان می تواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند. مثلا كسی كه در موقع ایستادن بدنش حركت می كند یا مجبور است به چیزی تكیه دهد یا بدنش را كج كند یا خم شود یا پاها را بیشتر از معمول گشاد بگذارد، باید به هر طور كه می تواند ایستاده نماز بخواند. ولی اگر به هیچ قسم حتی مثل حال ركوع هم نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
971 تا انسان می تواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند. و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور كه می تواند بنشیند، و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید به طوری كه در احكام قبله گفته شد به پهلوی راست بخوابد، و اگر نمی تواند به پهلوی چپ، و اگر آن هم ممكن نیست به پشت بخوابد به طوری كه كف پاهای او رو به قبله باشد.
972 كسی كه نشسته نماز می خواند، اگر بعد از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد و ركوع را ایستاده بجا آورد، باید بایستد و از حال ایستاده به ركوع رود. و اگرنتواند، باید ركوع را هم نشسته بجا آورد.
973 كسی كه خوابیده نماز می خواند، اگر در بین نماز بتواند بنشیند، باید مقداری را كه می تواند نشسته بخواند. و نیز اگر می تواند بایستد، باید مقداری را كه می تواند ایستاده بخواند، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
974 كسی كه نشسته نماز می خواند، اگر در بین نماز بتواند بایستد باید مقداری را كه می تواند ایستاده بخواند، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
975 كسی كه می تواند بایستد، اگر بترسد كه به واسطه ایستادن مریض شود یا ضرری به او برسد، می تواند نشسته نماز بخواند. و اگر از نشستن هم بترسد، می تواند خوابیده نماز بخواند.
976 اگر انسان احتمال بدهد كه تا آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند، می تواند اول وقت نماز بخواند، اگر چه احتیاط آن است كه نماز را تاخیر بیندازد.
977 مستحب است در حال ایستادن بدن را راست نگهدارد، شانه ها را پایین بیندازد، دستها را روی رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، جای سجده را نگاه كند، سنگینی بدن را به طور مساوی روی دو پا بیندازد، با خضوع و خشوع باشد، پاها را پس و پیش نگذارد، اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یك وجب فاصله دهد، و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.
قرائت
978 در ركعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه انسان باید اول حمد و بعد از آن یك سوره تمام بخواند.
979 اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند، مثلا بترسد كه اگر سوره را بخواند دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند، نباید سوره را بخواند. و اگر در كاری عجله داشته باشد، می تواند سوره را نخواند.
980 اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند، نمازش باطل است. و اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.
981 اگر حمد و سوره یا یكی از آنها را فراموش كند و بعد از رسیدن به ركوع بفهمد، نمازش صحیح است.
982 اگر پیش از آنكه برای ركوع خم شود، بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده باید بخواند، و اگر بفهمد سوره را نخوانده باید فقط سوره را بخواند. ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند. و نیز اگر خم شود و پیش از آنكه به ركوع برسد بفهمد حمد و سوره یا سوره تنها یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
983 اگر در نماز یكی از چهار سوره ای را كه آیه سجده دارد و در مساله گفته شد عمدا بخواند، نمازش باطل است.
984 اگر اشتباها مشغول خواندن سوره ای شود كه سجده واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد، باید آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند. و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد، باید در بین نماز با اشاره سجده آن را بجا آورد و به همان سوره كه خوانده اكتفا نماید.
985 اگر در نماز آیه سجده را بشنود و به اشاره سجده كند، نمازش صحیح است.
986 در نماز مستحبی خواندن سوره لازم نیست، اگر چه آن نماز به واسطه نذر كردن واجب شده باشد. ولی در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز وحشت كه سوره مخصوصی دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد، باید همان سوره را بخواند.
987 در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه، مستحب است در ركعت اول بعد از"حمد" سوره " جمعه"، و در ركعت دوم بعد از "حمد" سوره "منافقین" بخواند. واگر مشغول یكی از اینها شود، بنابر احتیاط واجب نمی تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند.
988 اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره "قل هو الله احد" یا سوره "قل یا ایها الكافرون" شود، نمی تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند. ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره "جمعه" و "منافقین" یكی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده می تواند آن را رها كند و سوره"جمعه" و "منافقین" را بخواند.
989 اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمدا سوره "قل هو الله احد"یا سوره "قل یا ایها الكافرون" بخواند، اگر چه به نصف نرسیده باشد، بنابر احتیاط واجب نمی تواند رها كند و سوره "جمعه" و "منافقین" را بخواند.
990 اگر در نماز غیر سوره "قل هو الله احد" و "قل یا ایها الكافرون" سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده می تواند رها كند و سوره دیگر بخواند.
991 اگر مقداری از سوره را فراموش كند یا از روی ناچاری مثلا به واسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید، می تواند آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند، اگر چه از نصف گذشته باشد یا سوره ای را كه می خوانده "قل هو الله احد" یا "قل یا ایها الكافرون" باشد.
992 بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند. و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
993 مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آنها را بلند بخواند.
994 زن می تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند.ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود، بنابر احتیاط واجب باید آهسته بخواند.
995 اگر در جایی كه باید نماز را بلند بخواند عمدا آهسته بخواند، یا در جایی كه باید آهسته خواند عمدا بلند بخواند، نمازش باطل است. ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد، صحیح است. و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده، لازم نیست مقداری را كه خوانده دوباره بخواند.
996 اگر كسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند كند، مثل آنكه آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.
997 انسان باید نماز را یاد بگیرد كه غلط نخواند. و كسی كه به هیچ قسم نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور كه می تواند بخواند، و احتیاط مستحب آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.
998 كسی كه حمد و سوره و چیزهای دیگر نماز را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است، بنابر احتیاط واجب در صورتی كه ممكن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.
999 احتیاط واجب آن است كه برای یاد دادن واجبات نماز مزد نگیرد، ولی برای مستحبات آن اشكال ندارد.
1000 اگر یكی از كلمات حمد یا سوره را نداند، یا عمدا آن را نگوید، یا بجای حرفی، حرف دیگر بگوید مثلا به جای ض،ظ بگوید، یا جایی كه باید بدون زیر و زبر خوانده شود زیر و زبر بدهد، یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است.
1001 اگر انسان كلمه ای را صحیح بداند و در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند و یا اگر وقت گذشته قضا نماید.
1002 اگر زیر و زبر كلمه ای را نداند باید یاد بگیرد، ولی اگر كلمه ای را كه وقف كردن آخر آن جایز است همیشه وقف كند یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست و نیز اگر نداند مثلا كلمه ای به س است یا به ص باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند، مثل آن كه در "اهدنا الصراط المستقیم"، "مستقیم"را یك مرتبه با "سین" و یك مرتبه با "صاد" بخواند نمازش باطل است، مگر آنكه هر دو جور قرائت شده باشد و به امید رسیدن به واقع بخواند.
1003 اگر در كلمه ای "واو" باشد و حرف قبل از "واو" در آن كلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از "واو" در آن كلمه همزه ء باشد مثل كلمه "سوء" بهتر است آن "واو" را مد بدهد، یعنی آن را بكشد و همچنین اگر در كلمه ای "الف"باشد و حرف قبل از "الف" در آن كلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از "الف" در آن كلمه همزه باشد مثل "جاء"، بهتر است "الف" آن را بكشد و نیز اگر در كلمه ای ی باشد و حرف پیش از ی در آن كلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از ی در آن كلمه همزه باشد مثل "جی ء"، بهتر آن است ی را با مد بخواند و اگر بعداز این "واو" و "الف" و ی بجای همزه ء حرفی باشد كه ساكن است، یعنی زیر و زبر و پیش ندارد باز هم بهتر آن است این سه حرف را با مد بخواند، مثلا در"و لا الضالین" كه بعد از "الف" حرف "لام" ساكن است ، بهتر آن است "الف" آن را با مد بخواند.
1004 احتیاط مستحب آن است كه در نماز، وقف به حركت و وصل به سكون ننماید. و معنی وقف به حركت آن است كه زیر یا زبر یا پیش آخر كلمه ای را بگویدو بین آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد. مثلا بگوید "الرحمن الرحیم" و میم "الرحیم"را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید: "مالك یوم الدین". و معنی وصل به سكون آن است كه زیر یا زبر یا پیش كلمه ای را نگوید و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند، مثل آنكه بگوید : "الرحمن الرحیم" و میم "الرحیم" را زیر ندهد و فورا"مالك یوم الدین" را بگوید.
1005 در ركعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یك حمد بخواند یا سه مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنی سه مرتبه بگوید: "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر"، و اگر یك مرتبه هم تسبیحات اربعه را بگوید كافی است. و می تواند در یك ركعت حمد، و در ركعت دیگر تسبیحات بگوید، و بهتر است در هر دو ركعت تسبیحات بخواند.
1006 در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یك مرتبه بگوید.
1007 بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
1008 اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب باید "بسم الله" آن را هم آهسته بگوید.
1009 كسی كه نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.
1010 اگر در دو ركعت اول نماز به خیال این كه دو ركعت آخر است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از ركوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر در ركوع یا بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحیح است.
1011 اگر در دو ركعت آخر نماز به خیال اینكه در دو ركعت اول است حمد بخواند، یا در دو ركعت اول نماز با اینكه گمان می كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند، چه پیش از ركوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحیح است.
1012 اگر در ركعت سوم یا چهارم می خواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد یا می خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند ولی اگر عادتش خواندن چیزی بوده كه به زبانش آمده و در خزانه قلبش آن را قصد داشته می تواند همان را تمام كند و نمازش صحیح است.
1013 كسی كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد شود باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
1014 در ركعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار كند، مثلا بگوید: " استغفر الله ربی و اتوب الیه" یا بگوید: "اللهم اغفر لی". و اگر به گمان آنكه حمد یا تسبیحات را گفته، مشغول گفتن استغفار شود و شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا ننماید. ولی اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای ركوع در حالی كه مشغول گفتن استغفار نیست، شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
1015 اگر در ركوع ركعت سوم یا چهارم یا در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند.
1016 هرگاه شك كند كه آیه یا كلمه ای را درست گفته یا نه، اگر به چیزی كه بعد از آن است مشغول نشده، باید آن آیه یا كلمه را به طور صحیح بگوید. واگر به چیزی كه بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چیز ركن باشد مثل آنكه در ركوع شك كند كه فلان كلمه از سوره را درست گفته یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند. و اگر ركن نباشد، مثلا موقع گفتن "الله الصمد" شك كند كه "قل هو الله احد"را درست گفته یا نه، باز هم می تواند به شك خود اعتنا نكند. ولی اگر احتیاطا آن آیه یا كلمه را به طور صحیح بگوید، اشكال ندارد. و اگر چند مرتبه هم شك كند،می تواند چند بار بگوید. اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگوید، بنابر احتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند.
1017 مستحب است در ركعت اول پیش از خواندن حمد بگوید: "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" و در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر "بسم الله" را بلند بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف كند، یعنی آن آیه را به آیه بعد نچسباند، و در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجه داشته و اگر فرادی می خواند بعد از آنكه حمد خودش تمام شد بگوید: "الحمد لله رب العالمین". بعد از خواندن سوره "قل هو الله احد" یك یا دو یا سه مرتبه "كذلك الله ربی" یا سه مرتبه"كذلك الله ربنا" بگوید، بعد از خواندن سوره كمی صبر كند و بعد تكبیر پیش از ركوع را بگوید یا قنوت را بخواند.
1018 مستحب است در تمام نمازها در ركعت اول سوره "انا انزلناه" و در ركعت دوم سوره "قل هو الله احد" را بخواند.
1019 مكروه است انسان در تمام نمازهای یك شبانه روز سوره "قل هو الله احد" را نخواند.
1020 خواندن سوره "قل هو الله احد" به یك نفس مكروه است.
1021 سوره ای را كه در ركعت اول خوانده، مكروه است در ركعت دوم بخواند،ولی اگر سوره " قل هو الله احد" را در هر دو ركعت بخواند مكروه نیست.
ركوع
1022 در هر ركعت بعد از قرائت باید به اندازه ای خم شود كه بتواند دست را به زانو بگذارد، و این عمل را ركوع می گویند.
1023 اگر به اندازه ركوع خم شود ولی دستها را به زانو نگذارد اشكال ندارد.
1024 هرگاه ركوع را بطور غیر معمول بجا آورد، مثلا به چپ یا راست خم شود،اگر چه دستهای او به زانو برسد صحیح نیست.
1025 خم شدن باید به قصد ركوع باشد، پس اگر به قصد كار دیگری مثلا برای كشتن جانور خم شود، نمی تواند آن را ركوع حساب كند بلكه باید بایستد و دوباره برای ركوع خم شود، و به واسطه این عمل، ركن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.
1026 كسی كه دست یا زانوی او با دست و زانوی دیگران فرق دارد، مثلا دستش خیلی بلند است كه اگر كمی خم شود به زانو می رسد یا زانوی او پایین تر از مردم دیگر است كه باید خیلی خم شود تا دستش به زانو برسد باید به انداره معمول خم شود.
1027 كسی كه نشسته ركوع می كند باید به قدری خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد، و بهتر است به قدری خم شود كه صورت نزدیك جای سجده برسد.
1028 انسان هر ذكری در ركوع بگوید كافی است ولی احتیاط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه "سبحان الله" یا یك مرتبه "سبحان ربی العظیم و بحمده"كمتر نباشد.
1029 ذكر ركوع باید دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود و مستحب است آن را سه یا پنچ یا هفت مرتبه بلكه بیشتر بگویند.
1030 در ركوع باید به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و در ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكری كه برای ركوع دستور داده اند بگوید بنابر احتیاط واجب، آرام بودن بدن لازم است.
1031 اگر موقعی كه ذكر واجب ركوع را می گوید، بی اختیار به قدری حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود باید بعد از آرام گرفتن بدن بنابر احتیاط واجب دوباره ذكر را بگوید ولی اگر كمی حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود، یا انگشتان را حركت دهد اشكال ندارد.
1032 اگر پیش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گیرد عمدا ذكر ركوع را بگوید نمازش باطل است.
1033 اگر پیش از تمام شدن ذكر واجب، عمدا سر از ركوع بردارد نمازش باطل است، و اگر سهوا سر بردارد چنانچه پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود، یادش بیاید كه ذكر ركوع را تمام نكرده، باید در حال آرامی بدن دوباره ذكر را بگوید،و اگر بعد از آنكه از حال ركوع خارج شد، یادش بیاید، نماز او صحیح است.
1034 اگر نتواند به مقدار ذكر در ركوع بماند در صورتی كه بتواند پیش ازآنكه از حد ركوع بیرون رود ذكر را بگوید، باید در آن حال تمام كند. و اگرنتواند، در حال برخاستن ذكر را به قصد رجاء بگوید.
1035 اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگیرد نماز صحیح است، ولی باید پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود، ذكر واجب یعنی "سبحان ربی العظیم و بحمده" یا سه مرتبه " سبحان الله" را بگوید.
1036 هرگاه نتواند به اندازه ركوع خم شود باید به چیزی تكیه دهد و ركوع كند و اگر موقعی هم كه تكیه داده نتواند به طور معمول ركوع كند باید به هر اندازه می تواند خم شود و اگر هیچ نتواند خم شود باید موقع ركوع بنشیند و نشسته ركوع كند، و احتیاط مستحب آن است كه نماز دیگری هم بخواند و برای ركوع آن با سر اشاره نماید.
1037 كسی كه می تواند ایستاره نماز بخواند اگر در حال ایستاده یا نشسته نتواند ركوع كند باید ایستاده نماز بخواند و برای ركوع با سر اشاره كند، و اگرنتواند اشاره كند باید به نیت ركوع چشمها را هم بگذارد و ذكر آن را بگوید وبه نیت برخاستن از ركوع چشمها را باز كند. و اگر از این هم عاجز است باید در قلب نیت ركوع كند و ذكر آن را بگوید.
1038 كسی كه نمی تواند ایستاده یا نشسته ركوع كند و برای ركوع فقط می تواند در حالی كه نشسته است كمی خم شود یا در حالی كه ایستاده است با سر اشاره كند باید ایستاده نماز بخواند و برای ركوع با سر اشاره نماید و احتیاط مستحب آن است كه نماز دیگری هم بخواند و موقع ركوع آن بنشیند و هر قدر می تواند برای ركوع خم شود.
1039 اگر بعد از رسیدن به حد ركوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و دو مرتبه به قصد ركوع به اندازه ركوع خم شود نمازش باطل است، و نیز اگر بعداز آنكه به اندازه ركوع خم شد و بدنش آرام گرفت به قصد ركوع به قدری خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع برگردد بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و بهتر آن است كه نماز را تمام كند و از سر بخواند.
1040 بعد از تمام شدن ذكر ركوع باید راست بایستد و بعد از آنكه بدن آرام گرفت به سجده رود، و اگر عمدا پیش از ایستادن یا پیش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.
1041 اگر ركوع را فراموش كند و پیش از آنكه به سجده برسد یادش بیاید باید بایستد بعد به ركوع رود و چنانچه به حالت خمیدگی به ركوع برگردد نمازش باطل است.
1042 اگر بعد از آنكه پیشانی به زمین برسد یادش بیاید كه ركوع نكرده، بنابر احتیاط واجب باید بایستد و ركوع را بجا آورد، و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
1043 مستحب است پیش از رفتن به ركوع در حالی كه راست ایستاده تكبیر بگویدو در ركوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگه دارد و گردن را بكشد و مساوی پشت نگه دارد و بین دو قدم را نگاه كند و پیش از ذكر یا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آنكه از ركوع برخاست و راست ایستاد، در حال آرامی بدن بگوید: "سمع الله لمن حمده".
1044 مستحب است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.
سجود
1045 نمازگزار باید در هر ركعت از نمازهای واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند و سجده آن است كه پیشانی و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.
1046 دو سجده روی هم یك ركن است كه اگر كسی در نماز واجب عمدا یا از روی فراموشی هر دو را ترك كند یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.
1047 اگر عمدا یك سجده كم یا زیاد كند نماز باطل می شود، و اگر سهوا یك سجده كم كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد.
1048 اگر پیشانی را عمدا یا سهوا به زمین نگذارد سجده نكرده است اگر چه جاهای دیگر به زمین برسد، ولی اگر پیشانی را به زمین بگذارد و سهوا جاهای دیگر را به زمین نرساند یا سهوا ذكر نگوید سجده صحیح است.
1049 در سجده هر ذكری بگوید كافی است ولی احتیاط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله » یا یك مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده » كمتر نباشد و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده » را سه یا پنچ یا هفت مرتبه بگوید.
1050 در سجود باید به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد. و موقع گقتن ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكری كه برای سجده دستور داده اند بگوید، آرام بودن بدن لازم است.
1051 اگر پیش از آن كه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد، عمدا ذكر سجده را بگوید یا پیش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
1052 اگر پیش از آن كه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام گیرد سهوا ذكر سجده را بگوید و پیش از آن كه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده باید دوباره در حال آرام بودن ذكر را بگوید.
1053 اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پیش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته یا پیش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحیح است.
1054 اگر موقعی كه ذكر سجده را می گوید یكی از هفت عضو را عمدا از زمین بردارد ، نماز باطل می شود ولی موقعی كه مشغول گفتن ذكر نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد، اشكال ندارد.
1055 اگر پیش از تمام شدن ذكر سجده سهوا پیشانی را از زمین بردارد نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یك سجده حساب كند، ولی اگر جاهای دیگر را سهوا از زمین بردارد باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذكر را بگوید.
1056 بعد از تمام شدن ذكر سجده اول باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
1057 جای پیشانی نمازگزار باید از جاهای زانوهایش پست تر و بلندتراز چهار انگشت بسته نباشد، بلكه احتیاط واجب آن است كه جای پیشانی او از جای انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.
1058 در زمین سراشیب كه سراشیبی آن درست معلوم نیست احتیاط واجب آن است كه جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.
1059 اگر پیشانی را سهوا به چیزی بگذارد كه از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است كه نمی گویند در حال سجده است می تواند سر را بردارد و به چیزی كه بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا كمتر است بگذارد، و می تواند سر را به روی آن چه به اندازه چهار انگشت یا كمتر است بكشد، و اگر بلندی آن به قدری است كه می گویند در حال سجده است احتیاط واجب آن است كه پیشانی را از روی آن به روی چیزی كه بلندی آن به انداره چهار انگشت بسته یا كمتر است بكشد، و اگر كشیدن پیشانی ممكن نیست بنابر احتیاط واجب باید پیشانی را بلند كند و بر موضعی كه بلندی زایدی ندارد بگذارد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
1060 باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می كند چیزی نباشد، پس اگر مهر به قدری چرك باشد كه پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر كرده باشد، اشكال ندارد.
1061 در سجده باید كف دست را بر زمین بگذارد ولی در حال ناچاری پشت دست هم مانعی ندارد، و اگر پشت دست ممكن نباشد باید مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند باید تا آرنج هر جا كه میتواند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممكن نیست گذاشتن بازو كافی است.
1062 در سجده بنابر احتیاط واجب باید سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد و اگر انگشتهای دیگر پا یا روی پا را به زمین بگذارد یا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمین نرسد نمازش باطل است.
1063 كسی كه مقداری از شست پایش بریده باید بقیه آن را به زمین بگذارد، واگر چیزی از آن نمانده یا اگر مانده خیلی كوتاه است باید بقیه انگشتان را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد باید هر مقداری از پا باقی مانده به زمین بگذارد.
1064 اگر به طور غیر معمول سجده كند مثلا سینه و شكم را به زمین بچسباند بنابر احتیاط مستحب باید نماز را دوباره بخواند، ولی اگر پاها را دراز كند،اگرچه هفت عضوی كه گفته شد به زمین برسد بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند.
1065 مهر یا چیز دیگری كه بر آن سجده میكند باید پاك باشد ولی اگر مثلا مهر را روی فرش نجس بگذارد یا یك طرف مهر نجس باشد و پیشانی را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
1066 اگر در پیشانی دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است باید با جای سالم پیشانی سجده كند. و اگر ممكن نیست باید زمین را گود كند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری كه برای سجده كافی باشد بر زمین بگذارد.
1067 اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید به یكی از دو طرف پیشانی سجده كند و اگر ممكن نیست، به چانه و اگر به چانه هم ممكن نیست باید به هر جای از صورت كه ممكن است سجده كند. و اگر به هیچ جای از صورت ممكن نیست، باید با جلو سر سجده نماید.
1068 كسی كه نمیتواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری كه می تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را كه سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد كه بگویند سجده كرده است ولی باید كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارد.
1069 كسی كه هیچ نمی تواند خم شود باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره كند، و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید و در هر دو صورت احتیاط واجب آن است كه اگر می تواند بقدری مهر را بلند كند كه پیشانی را بر آن بگذارد و اگر نمی تواند احتیاط مستحب آن است كه مهر را بلند كند و به پیشانی بگذاردو اگر با سر یا چشمها هم نمی تواند اشاره كند باید در قلب نیت سجده كند و بنابر احتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.
1070 كسی كه نمی تواند بنشیند باید ایستاده نیت سجده كند و چنانچه می تواند برای سجده با سر اشاره كند، و اگر نمی تواند با چشمها اشاره نماید، و اگر این را هم نمی تواند در قلب یت سجده كند و بنابر احتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.
1071 اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود چنانچه ممكن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد و این یك سجده حساب می شود چه ذكر سجده را گفته باشد یا نه و اگر نتواند سر را نگه دارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد روی هم یك سجده حساب می شود و اگر ذكر نگفته باشد باید بگوید.
1072 جایی كه انسان باید تقیه كند می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود.
1073 اگر روی چیزی كه بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده كند باطل است. ولی روی تشك پر یا چیز دیگری كه بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده كند، اشكال ندارد.
1074 اگر انسان ناچار شود كه در زمین گل نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب باید در حالی كه ایستاده است برای سجده با سر اشاره كند و تشهد را ایستاده بخواند.
1075 در ركعت اول و ركعت سومی كه تشهد ندارد مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آنكه مقداری بنشیند برای ركعت بعد برخیزد نمازش صحیح است، ولی بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده دوم قدری بی حركت بنشیند و بعد برخیزد.
چیزهایی كه سجده بر آن صحیح است
1076 باید بر زمین و چیزهای غیر خوراكی كه از زمین می روید مانند چوب و برگ رخت سجده كرد و سجده بر چیزهای خوراكی و پوشاكی صحیح نیست و نیز سجده كردن بر چیزهای معدنی مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل است، اما سجده كردن بر سنگهای معدنی مانند سنگ مرمر و سنگهای سیاه اشكال ندارد.
1077 احتیاط واجب آن است كه بر برگ درخت مو اگر تازه باشد سجده نكنند.
1078 سجده بر چیزهایی كه از زمین می روید و خوراك حیوان است مثل علف و كاه صحیح است.
1079 سجده بر گلهایی كه خوراكی نیستند صحیح است ولی سجده بر دواهای خوراكی كه از زمین می روید مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحیح نیست.
1080 سجده بر گیاهی كه خوردن آن در بعضی از شهرها معمول است و در شهرهای دیگر معمول نیست و نیز سجده بر میوه نارس صحیح نیست.
1081 سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحیح است بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلی و مانند آن هم می شود سجده كرد.
1082 اگر كاغذ را از چیزی كه سجده بر آن صحیح است مثلا از كاه ساخته باشند می شود بر آن سجده كرد و سجده بر كاغذی كه از پنبه و مانند آن ساخته شده اشكال ندارد.
1083 برای سجده بهتر از هر چیز تربت حضرت سیدالشهدا علیه السلام می باشد، بعد از آن خاك، بعد از خاك سنگ، و بعد از سنگ گیاه است.
1084 اگر چیزی كه سجده بر آن صحیح است ندارد یا اگر دارد بواسطه سرما یا گرمای زیاد و مانند اینها نمی تواند بر آن سجده كند باید به لباسش اگر از كتان یا پنبه است سجده كند و اگر از چیز دیگر است بر همان چیز سجده كند و اگر آن هم نیست باید بر پشت دست و چنانچه آنهم ممكن نباشد به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.
1085 سجده بر گل و خاك سستی كه پیشانی روی آن آرام نمی گیرد اگر بعد ازآن كه مقداری فرو رفت آرام بگیرد اشكال ندارد.
1086 اگر در سجده اول مهر به پیشانی بچسبد و بدون اینكه مهر را بردارد دوباره به سجده برود اشكال دارد ، بلكه نماز باطل است و باید اعاده كند.
1087 اگر در بین نماز چیزی كه بر آن سجده می كند گم شود و چیزی كه سجده بر آن صحیح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد باید نماز را بشكند و اگر وقت تنگ است باید به لباسش اگر از پنبه یا كتان است سجده كند و اگر ازچیز دیگری است بر همان چیز و اگر آنهم ممكن نیست بر پشت دست و اگر آن هم نمی شود به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.
1088 هرگاه در حال سجده بفهمد پیشانی را بر چیزی گذاشته كه سجده بر آن باطل است اگر ممكن باشد باید پیشانی را از روی آن به روی چیزی كه سجده بر آن صحیح است بكشد و اگر وقت تنگ است به دستوری كه در مساله پیش گفته شد عمل كند.
1089 اگر بعد از سجده بفهمد پیشانی را روی چیزی گذاشته كه سجده بر آن باطل است اشكال ندارد.
1090 سجده كردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد و بعضی از مردم عوام كه مقابل قبر امامان علیهم السلام پیشانی را به زمین می گذارند اگر برای شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد و گرنه حرام است.
مستحبات و مكروهات سجده
1091 در سجده چند چیز مستحب است: 1- كسی كه ایستاده نماز می خواند بعد از آنكه سر از ركوع برداشت و كاملا ایستاد و كسی كه نشسته نماز می خواند بعد از آن كه كاملا نشست برای رفتن به سجده تكبیر بگوید. 2- موقعی كه مرد می خواهد به سجده برود اول دستها را و زن اول زانوها را به زمین بگذارد. 3- بینی را به مهر یا چیزی كه سجده بر آن صحیح است بگذارد. 4- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد بطوری كه سر آنها رو به قبله باشد. 5- در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند: «یا خیر المسؤولین و یا خیر المعطین ارزقنی و ارزق عیالی من فضلك فانك ذو الفضل العظیم »، یعنی ای بهترین كسی كه از او سؤال می كنند و ای بهترین عطا كنندگان، روزی بده به من و عیال من از فضل خودت، پس به درستی كه تو دارای فضل بزرگی. 6- بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر كف پای چپ بگذارد. 7- بعد از هر سجده وقتی نشست و بدنش آرام گرفت تكبیر بگوید. 8- بعد از سجده اول بدنش كه آرام گرفت «استغفر الله ربی و اتوب الیه » بگوید. 9- سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روی رانها بگذارد. 10- برای رفتن به سجده دوم در حال آرامی بدن «الله اكبر» بگوید. 11- در سجده ها صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذكری كه در سجده ها دستور داده اند بگوید اشكال ندارد. 12- در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد . 13- مردها آرنجها و شكم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شكم را بر زمین بگذارند و اعضای بدن را به یكدیگر بچسبانند.و مستحبات دیگر سجده در كتابهای مفصل گفته شده است.
1092 قرآن خواندن در سجده مكروه است و نیز مكروه است برای برطرف كردن گرد و غبار جای سجده را فوت كند و اگر در اثر فوت كردن دو حرف از دهان بیرون آید نماز باطل است. و غیر اینها مكروهات دیگری هم در كتابهای مفصل گفته شده است.
سجده واجب قرآن
1093 در هر یك از چهار سوره: «و النجم، اقرا، الم تنزیل و حم سجده » یك آیه سجده است كه اگر انسان بخواند یا گوش به آن دهد بعد از تمام شدن آن آیه باید فورا سجده كند و اگر فراموش كرد هر وقت یادش آمد باید سجده نماید.
1094 اگر انسان موقعی كه آیه سجده را می خواند از دیگری هم بشنود چنانچه گوش داده دو سجده نماید و اگر به گوشش خورده یك سجده كافی است.
1095 در غیر نماز اگر در حال سجده آیه سجده را بخواند یا به آن گوش بدهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.
1096 اگر آیه سجده را از كسی كه قصد خواندن قرآن ندارد بشنود، یا از مثل گرامافون آیه سجده را بشنود، لازم نیست سجده نماید. ولی اگر از آلتی كه صدای خود انسان را می رساند بشنود، واجب است سجده كند.
1097 در سجده واجب قرآن نمی شود بر چیزهای خوراكی و پوشاكی سجده كرد ولی سایر شرایط سجده را كه در نماز است لازم نیست مراعات كنند.
1098 در سجده واجب قرآن باید طوری عمل كند كه بگویند سجده كرد.
1099 هرگاه در سجده واجب قرآن پیشانی را به قصد سجده به زمین بگذارد، اگر چه ذكر نگوید كافی است، و گفتن ذكر مستحب است. و بهتر است بگوید: «لا اله الا الله حقا حقا لا اله الا الله ایمانا و تصدیقا لا اله الا الله عبودیة و رقا سجدت لك یا رب تعبدا و رقا لا مستنكفا و لا مستكبرا بل انا عبد ذلیل ضعیف خائف مستجیر».
تشهد
1100 در ركعت دوم تمام نمازهای واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا باید انسان بعد از سجده دوم بنشیند و در حال آرام بودن بدن تشهد بخواند یعنی بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل علی محمد و آل محمد».
1101 كلمات تشهد باید به عربی صحیح و به طوری كه معمول است پشت سر هم گفته شود.
1102 اگر تشهد را فراموش كند و بایستد و پیش از ركوع یادش بیاید كه تشهد را نخوانده، باید بنشیند و تشهد را بخواند و دوباره بایستد و آنچه باید در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید باید نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز تشهد را قضا كند و بنابر احتیاط واجب برای تشهد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد.
1103 مستحب است در حال تشهد بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را به كف پای چپ بگذارد و پیش از تشهد بگوید: «الحمد لله » یا بگوید: «بسم الله و بالله و الحمد لله و خیر الاسماء لله » و نیز مستحب است دستها را بر رانها بگذارد و انگشتها را به یكدیگر بچسباند و به دامان خود نگاه كند و بعد از تمام شدن تشهد بگوید: «و تقبل شفاعته و ارفع درجته ».
1104 مستحب است زنها در وقت خواندن تشهد رانها را به هم بچسبانند.
سلام نماز
1105 بعد از تشهد ركعت آخر نماز مستحب است در حالی كه نشسته و بدن آرام است بگوید: «السلام علیك ایها النبی و رحمة الله و بركاته » و بعد از آن باید بگوید: «السلام علیكم » و احوط استحبابی آن است كه «و رحمة الله و بركاته » را اضافه نماید یا بگوید: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین ».
1106 اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعی یادش بیاید كه صورت نماز به هم نخورده و كاری هم كه عمدی و سهوی آن نماز را باطل می كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.
1107 اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعی یادش بیاید كه صورت نماز به هم خورده است چنانچه پیش از آن كه صورت نماز به هم بخورد كاری كه عمدی و سهوی آن نماز را باطل می كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده باشد نمازش صحیح است و اگر پیش از آن كه صورت نماز به هم بخورد كاری كه عمدی و سهوی آن نماز را باطل می كند انجام داده باشد بنابر احتیاط نمازش باطل است گرچه صحیح بودن آن خالی از قوت نیست.
ترتیب
1108 اگر عمدا ترتیب نماز را به هم بزند مثلا سوره را پیش از حمد بخواند یا سجود را پیش از ركوع بجا آورد، نماز باطل می شود.
1109 اگر ركنی از نماز را فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد مثلا پیش از آنكه ركوع كند دو سجده نماید، نماز باطل است.
1110 اگر ركنی را فراموش كند و چیزی را كه بعد از آن است و ركن نیست بجاآورد مثلا پیش از آنكه دو سجده كند تشهد بخواند باید ركن را بجا آورد و آنچه را اشتباها پیش از آن خوانده دوباره بخواند.
1111 اگر چیزی را كه ركن نیست فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد، مثلا حمد را فراموش كند و مشغول ركوع شود، نمازش صحیح است.
1112 اگر چیزی را كه ركن نیست فراموش كند و چیزی را كه بعد از آن است و آن هم ركن نیست بجا آورد مثلا حمد را فراموش كند و سوره را بخواند چنانچه مشغول ركن بعد شده باشد مثلا در ركوع یادش بیاید كه حمد را نخوانده باید بگذرد و نماز او صحیح است و اگر مشغول ركن بعد نشده باشد باید آنچه را فراموش كرده بجاآورد و بعد از آن چیزی را كه اشتباها جلوتر خوانده دوباره بخواند.
1113 اگر سجده اول را به خیال این كه سجده دوم است یا سجده دوم را به خیال اینكه سجده اول است بجا آورد نماز صحیح است و سجده اول او سجده اول و سجده دوم او سجده دوم حساب می شود.
موالات
1114 انسان باید نماز را با موالات بخواند یعنی كارهای نماز مانند ركوع و سجود و تشهد را پشت سر هم بجا آورد و چیزهایی را كه در نماز می خواند به طوری كه معمول است پشت سر هم بخواند و اگر به قدری بین آنها فاصله بیندازد كه نگویند نماز می خواند، نمازش باطل است.
1115 اگر در نماز سهوا بین حرفها یا كلمات فاصله بیندازد و فاصله به قدری نباشد كه صورت نماز از بین برود چنانچه مشغول ركن بعد نشده باشد باید آن حرفها یا كلمات را به طور معمول بخواند و اگر مشغول ركن بعد شده باشد نمازش صحیح است.
1116 طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره های بزرگ موالات را به هم نمی زند.
قنوت
1117 در تمام نمازهای واجب و مستحب پیش از ركوع ركعت دوم مستحب است قنوت بخواند و در نماز وتر با آن كه یك ركعت می باشد خواندن قنوت پیش از ركوع مستحب است و نماز جمعه در هر ركعت یك قنوت دارد و نماز آیات پنج قنوت و نماز عید فطر و قربان در ركعت اول پنج قنوت و در ركعت دوم چهار قنوت دارد.
1118 اگر بخواهد قنوت بخواند به احتیاط واجب باید دستها را بلند كند و مستحب است دستها را تا مقابل صورت بلند نماید و كف دستها را رو به آسمان قرار دهد و به قصد رجاء انگشتان دستها را به جز ابهام به هم بچسباند و هر دو كف دستها را پهلوی هم متصل به هم قرار دهد و نگاهش هنگام قنوت به كف دستهایش باشد.
1119 در قنوت هر ذكری بگوید اگر چه یك «سبحان الله » باشد كافی است. و بهتر است بگوید: «لا اله الا الله الحلیم الكریم، لا اله الا الله العلی العظیم، سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم و الحمد لله رب العالمین ».
1120 مستحب است انسان قنوت را بلند بخواند. ولی برای كسی كه نماز را به جماعت می خواند، اگر امام جماعت صدای او را بشنود، بلند خواندن قنوت مستحب نیست.
1121 اگر عمدا قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود یادش بیاید مستحب است بایستد و بخواند و اگر در ركوع یادش بیاید مستحب است بعد از ركوع قضا كند و اگر در سجده یادش بیاید مستحب است بعد از سلام نماز قضا نماید.
942 بعضی از واجبات نماز ركن است، یعنی اگر انسان آنها را بجا نیاورد یا در نماز اضافه كند، عمدا باشد یا اشتباها، نماز باطل می شود. و بعضی دیگر ركن نیست، یعنی اگر عمدا كم یا زیاد شود، نماز باطل می شود. و چنانچه اشتباها كم یا زیاد گردد، نماز باطل نمی شود. و ركن پنج چیز است: اول: نیت. دوم: تكبیرة الاحرام. سوم: قیام در موقع گفتن تكبیرة الاحرام، و قیام متصل به ركوع یعنی ایستادن پیش از ركوع. چهارم: ركوع. پنجم: دو سجده.
نیت
943 انسان باید نماز را به نیت قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلا به زبان بگوید كه چهار ركعت نماز ظهر می خوانم قربه الی الله.
944 اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت كند كه چهار ركعت نماز می خوانم و معین نكند ظهر است یا عصر، نماز او باطل است. و نیز كسی كه مثلا قضای نماز ظهر بر او واجب است، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا یا نماز ظهر را بخواند، باید نمازی را كه می خواند در نیت معین كند.
945 انسان باید از اول تا آخر نماز به نیت خود باقی باشد. پس اگر در بین نماز به طوری غافل شود كه اگر بپرسند چه می كنی نداند چه بگوید، نمازش باطل است.
946 انسان باید فقط برای انجام امر خداوند عالم نماز بخواند. پس كسی كه ریا كند یعنی برای نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است، خواه فقط برای مردم باشد، یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.
947 اگر قسمتی از نماز را هم برای غیر خدا بجا آورد نماز باطل است، چه آن قسمت واجب باشد مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد مانند قنوت. بلكه اگر تمام نماز را برای خدا بجا آورد ولی برای نشان دادن به مردم در جای مخصوصی مثل مسجد، یا در وقت مخصوصی مثل اول وقت، یا به طرز مخصوصی مثلا با جماعت بخاند، نمازش باطل است.
تكبیرة الاحرام
948 گفتن "الله اكبر" در اول هر نماز، واجب و ركن است و باید حروف"الله" و حروف "اكبر" و دو كلمه "الله" و "اكبر" را پشت سر هم بگوید. و نیز باید این دو كلمه به عربی صحیح گفته شود، و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
949 احتیاط واجب آن است كه تكبیرة الاحرام نماز را به چیزی كه پیش ازآن می خواند مثلا به اقامه یا به دعایی كه پیش از تكبیر می خواند، نچسباند.
950 اگر انسان بخواهد "الله اكبر" را به چیزی كه بعد از آن می خواند مثلا به"بسم الله الرحمن الرحیم" بچسباند، باید ر اكبر را پیش بدهد.
951 موقع گفتن تكبیرة الاحرام باید بدن آرام باشد، و اگر عمدا در حالی كه بدنش حركت دارد تكبیرة الاحرام را بگوید، باطل است. و چنانچه سهوا حركت كند، بنابر احتیاط واجب باید اول عملی كه نماز را باطل می كند انجام دهد و دوباره تكبیر بگوید.
952 تكبیر و حمد و سوره و ذكر و دعا را باید طوری بخواند كه خودش بشنود.و اگر به واسطه سنگینی یا كری گوش یا سر و صدای زیاد نمی شنود، باید طوری بگوید كه اگر مانعی نباشد بشنود.
953 كسی كه لال است یا زبان او مرضی دارد كه نمی تواند "الله اكبر" را درست بگوید، باید به هر طور كه می تواند بگوید. و اگر هیچ نمی تواند بگوید، باید در قلب خود بگذارند و برای تكبیر اشاره كند، و زبانش را هم اگر می تواند حركت دهد.
954 مستحب است بعد از تكبیرة الاحرام بگوید: "یا محسن قد اتاك المسیی ء و قد امرت المحسن ان یتجاوز عن المسیی ء انت المحسن و انا المسیی ء بحق محمد و آل محمد صل علی محمد و آل محمد و تجاوز عن قبیح ما تعلم منی"، یعنی ای خدایی كه به بندگان احسان می كنی، بنده گنهكار به در خانه تو آمده و تو امر كرده ای كه نیكوكار از گنهكار بگذرد، تو نیكوكاری و من گناهكار، به حق محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم رحمت خود را بر محمد و آل محمد بفرست و از بدیهایی كه می دانی از من سر زده بگذر.
955 مستحب است موقع گفتن تكبیر اول نماز و تكبیرهای بین نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.
956 اگر شك كند كه تكبیرة الاحرام را گفته یا نه، چنانچه مشغول خواندن چیزی شده به شك خود اعتنا نكند. و اگر چیزی نخوانده، باید تكبیر را بگوید.
957 اگر بعد از گفتن تكبیرة الاحرام شك كند كه آن را صحیح گفته یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند.
قیام (ایستادن)
958 قیام در موقع گفتن تكبیرة الاحرام و قیام پیش از ركوع كه آن را قیام متصل به ركوع می گویند ركن است. ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از ركوع، ركن نیست و اگر كسی آن را از روی فراموشی ترك كند، نمازش صحیح است.
959 واجب است پیش از گفتن تكبیر و بعد از آن مقداری بایستد تا یقین كند كه در حال ایستادن تكبیر گفته است.
960 اگر ركوع را فراموش كند و بعد از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید كه ركوع نكرده، باید بایستد و به ركوع رود. و اگر بدون این كه بایستد به حال خمیدگی به ركوع برگردد، چون قیام متصل به ركوع را بجا نیاورده، نماز او باطل است.
961 موقعی كه ایستاده است باید بدن را حركت ندهد و به طرفی خم نشود وبه جایی تكیه نكند. ولی اگر از روی ناچاری باشد، یا در حال خم شدن برای ركوع پاها را حركت دهد، اشكال ندارد.
962 اگر موقعی كه ایستاده از روی فراموشی بدن را حركت دهد یا به طرفی خم شود یا به جایی تكیه كند اشكال ندارد. ولی در قیام موقع گفتن تكبیرة الاحرام و قیام متصل به ركوع اگر از روی فراموشی هم باشد، بنابر احتیاط واجب باید نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
963 باید در موقع ایستادن هر دو پا روی زمین باشد. ولی لازم نیست سنگینی بدن روی هر دو پا باشد، و اگر روی یك پا هم باشد اشكال ندارد.
964 كسی كه می تواند درست بایستد، اگر پاها را خیلی گشاد بگذارد كه به حال ایستادن معمولی نباشد، نمازش باطل است.
965 موقعی كه انسان در نماز می خواهد كمی جلو یا عقب رود یا كمی بدن را به طرف است یا چپ حركت دهد، باید چیزی نگوید، ولی "بحول الله و قوته اقوم و اقعد" را باید در حال برخاستن بگوید، و در موقع گفتن ذكرهای واجب هم بدن باید بی حركت باشد. بلكه احتیاط واجب آن است كه در موقع گفتن ذكرهای مستحبی نماز، باید بدنش آرام باشد.
966 اگر در حال حركت بدن ذكر بگوید، مثلا موقع رفتن به ركوع یا رفتن به سجده تكبیر بگوید، چنانچه آن را به قصد ذكری كه در نماز دستور داده اند بگوید، باید احتیاطا نماز را دوباره بخواند. و اگر به این قصد نگوید بلكه بخواهد ذكری گفته باشد، نماز صحیح است.
967 حركت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد اشكال ندارد، اگر چه احتیاط مستحب آن است كه آنها را هم حركت ندهد.
968 اگر موقع خواندن حمد و سوره یا خواندن تسبیحات بی اختیار به قدری حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود، احتیاط واجب آن است كه بعد از آرام گرفتن بدن، آنچه را در حال حركت خوانده دوباره بخواند.
969 اگر در بین نماز از ایستادن عاجز شود باید بنشیند، و اگر از نشستن هم عاجز شود باید بخوابد، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
970 تا انسان می تواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند. مثلا كسی كه در موقع ایستادن بدنش حركت می كند یا مجبور است به چیزی تكیه دهد یا بدنش را كج كند یا خم شود یا پاها را بیشتر از معمول گشاد بگذارد، باید به هر طور كه می تواند ایستاده نماز بخواند. ولی اگر به هیچ قسم حتی مثل حال ركوع هم نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
971 تا انسان می تواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند. و اگر نتواند راست بنشیند باید هر طور كه می تواند بنشیند، و اگر به هیچ قسم نمی تواند بنشیند باید به طوری كه در احكام قبله گفته شد به پهلوی راست بخوابد، و اگر نمی تواند به پهلوی چپ، و اگر آن هم ممكن نیست به پشت بخوابد به طوری كه كف پاهای او رو به قبله باشد.
972 كسی كه نشسته نماز می خواند، اگر بعد از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد و ركوع را ایستاده بجا آورد، باید بایستد و از حال ایستاده به ركوع رود. و اگرنتواند، باید ركوع را هم نشسته بجا آورد.
973 كسی كه خوابیده نماز می خواند، اگر در بین نماز بتواند بنشیند، باید مقداری را كه می تواند نشسته بخواند. و نیز اگر می تواند بایستد، باید مقداری را كه می تواند ایستاده بخواند، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
974 كسی كه نشسته نماز می خواند، اگر در بین نماز بتواند بایستد باید مقداری را كه می تواند ایستاده بخواند، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
975 كسی كه می تواند بایستد، اگر بترسد كه به واسطه ایستادن مریض شود یا ضرری به او برسد، می تواند نشسته نماز بخواند. و اگر از نشستن هم بترسد، می تواند خوابیده نماز بخواند.
976 اگر انسان احتمال بدهد كه تا آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند، می تواند اول وقت نماز بخواند، اگر چه احتیاط آن است كه نماز را تاخیر بیندازد.
977 مستحب است در حال ایستادن بدن را راست نگهدارد، شانه ها را پایین بیندازد، دستها را روی رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، جای سجده را نگاه كند، سنگینی بدن را به طور مساوی روی دو پا بیندازد، با خضوع و خشوع باشد، پاها را پس و پیش نگذارد، اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یك وجب فاصله دهد، و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.
قرائت
978 در ركعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه انسان باید اول حمد و بعد از آن یك سوره تمام بخواند.
979 اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند، مثلا بترسد كه اگر سوره را بخواند دزد یا درنده یا چیز دیگری به او صدمه بزند، نباید سوره را بخواند. و اگر در كاری عجله داشته باشد، می تواند سوره را نخواند.
980 اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند، نمازش باطل است. و اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.
981 اگر حمد و سوره یا یكی از آنها را فراموش كند و بعد از رسیدن به ركوع بفهمد، نمازش صحیح است.
982 اگر پیش از آنكه برای ركوع خم شود، بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده باید بخواند، و اگر بفهمد سوره را نخوانده باید فقط سوره را بخواند. ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند. و نیز اگر خم شود و پیش از آنكه به ركوع برسد بفهمد حمد و سوره یا سوره تنها یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
983 اگر در نماز یكی از چهار سوره ای را كه آیه سجده دارد و در مساله گفته شد عمدا بخواند، نمازش باطل است.
984 اگر اشتباها مشغول خواندن سوره ای شود كه سجده واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد، باید آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند. و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد، باید در بین نماز با اشاره سجده آن را بجا آورد و به همان سوره كه خوانده اكتفا نماید.
985 اگر در نماز آیه سجده را بشنود و به اشاره سجده كند، نمازش صحیح است.
986 در نماز مستحبی خواندن سوره لازم نیست، اگر چه آن نماز به واسطه نذر كردن واجب شده باشد. ولی در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز وحشت كه سوره مخصوصی دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد، باید همان سوره را بخواند.
987 در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه، مستحب است در ركعت اول بعد از"حمد" سوره " جمعه"، و در ركعت دوم بعد از "حمد" سوره "منافقین" بخواند. واگر مشغول یكی از اینها شود، بنابر احتیاط واجب نمی تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند.
988 اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره "قل هو الله احد" یا سوره "قل یا ایها الكافرون" شود، نمی تواند آن را رها كند و سوره دیگر بخواند. ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره "جمعه" و "منافقین" یكی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده می تواند آن را رها كند و سوره"جمعه" و "منافقین" را بخواند.
989 اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمدا سوره "قل هو الله احد"یا سوره "قل یا ایها الكافرون" بخواند، اگر چه به نصف نرسیده باشد، بنابر احتیاط واجب نمی تواند رها كند و سوره "جمعه" و "منافقین" را بخواند.
990 اگر در نماز غیر سوره "قل هو الله احد" و "قل یا ایها الكافرون" سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده می تواند رها كند و سوره دیگر بخواند.
991 اگر مقداری از سوره را فراموش كند یا از روی ناچاری مثلا به واسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید، می تواند آن سوره را رها كند و سوره دیگر بخواند، اگر چه از نصف گذشته باشد یا سوره ای را كه می خوانده "قل هو الله احد" یا "قل یا ایها الكافرون" باشد.
992 بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند. و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
993 مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آنها را بلند بخواند.
994 زن می تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند.ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود، بنابر احتیاط واجب باید آهسته بخواند.
995 اگر در جایی كه باید نماز را بلند بخواند عمدا آهسته بخواند، یا در جایی كه باید آهسته خواند عمدا بلند بخواند، نمازش باطل است. ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مساله باشد، صحیح است. و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده، لازم نیست مقداری را كه خوانده دوباره بخواند.
996 اگر كسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند كند، مثل آنكه آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.
997 انسان باید نماز را یاد بگیرد كه غلط نخواند. و كسی كه به هیچ قسم نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور كه می تواند بخواند، و احتیاط مستحب آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.
998 كسی كه حمد و سوره و چیزهای دیگر نماز را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است، بنابر احتیاط واجب در صورتی كه ممكن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.
999 احتیاط واجب آن است كه برای یاد دادن واجبات نماز مزد نگیرد، ولی برای مستحبات آن اشكال ندارد.
1000 اگر یكی از كلمات حمد یا سوره را نداند، یا عمدا آن را نگوید، یا بجای حرفی، حرف دیگر بگوید مثلا به جای ض،ظ بگوید، یا جایی كه باید بدون زیر و زبر خوانده شود زیر و زبر بدهد، یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است.
1001 اگر انسان كلمه ای را صحیح بداند و در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند و یا اگر وقت گذشته قضا نماید.
1002 اگر زیر و زبر كلمه ای را نداند باید یاد بگیرد، ولی اگر كلمه ای را كه وقف كردن آخر آن جایز است همیشه وقف كند یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست و نیز اگر نداند مثلا كلمه ای به س است یا به ص باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند، مثل آن كه در "اهدنا الصراط المستقیم"، "مستقیم"را یك مرتبه با "سین" و یك مرتبه با "صاد" بخواند نمازش باطل است، مگر آنكه هر دو جور قرائت شده باشد و به امید رسیدن به واقع بخواند.
1003 اگر در كلمه ای "واو" باشد و حرف قبل از "واو" در آن كلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از "واو" در آن كلمه همزه ء باشد مثل كلمه "سوء" بهتر است آن "واو" را مد بدهد، یعنی آن را بكشد و همچنین اگر در كلمه ای "الف"باشد و حرف قبل از "الف" در آن كلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از "الف" در آن كلمه همزه باشد مثل "جاء"، بهتر است "الف" آن را بكشد و نیز اگر در كلمه ای ی باشد و حرف پیش از ی در آن كلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از ی در آن كلمه همزه باشد مثل "جی ء"، بهتر آن است ی را با مد بخواند و اگر بعداز این "واو" و "الف" و ی بجای همزه ء حرفی باشد كه ساكن است، یعنی زیر و زبر و پیش ندارد باز هم بهتر آن است این سه حرف را با مد بخواند، مثلا در"و لا الضالین" كه بعد از "الف" حرف "لام" ساكن است ، بهتر آن است "الف" آن را با مد بخواند.
1004 احتیاط مستحب آن است كه در نماز، وقف به حركت و وصل به سكون ننماید. و معنی وقف به حركت آن است كه زیر یا زبر یا پیش آخر كلمه ای را بگویدو بین آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد. مثلا بگوید "الرحمن الرحیم" و میم "الرحیم"را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید: "مالك یوم الدین". و معنی وصل به سكون آن است كه زیر یا زبر یا پیش كلمه ای را نگوید و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند، مثل آنكه بگوید : "الرحمن الرحیم" و میم "الرحیم" را زیر ندهد و فورا"مالك یوم الدین" را بگوید.
1005 در ركعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یك حمد بخواند یا سه مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنی سه مرتبه بگوید: "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر"، و اگر یك مرتبه هم تسبیحات اربعه را بگوید كافی است. و می تواند در یك ركعت حمد، و در ركعت دیگر تسبیحات بگوید، و بهتر است در هر دو ركعت تسبیحات بخواند.
1006 در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یك مرتبه بگوید.
1007 بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
1008 اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب باید "بسم الله" آن را هم آهسته بگوید.
1009 كسی كه نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.
1010 اگر در دو ركعت اول نماز به خیال این كه دو ركعت آخر است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از ركوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر در ركوع یا بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحیح است.
1011 اگر در دو ركعت آخر نماز به خیال اینكه در دو ركعت اول است حمد بخواند، یا در دو ركعت اول نماز با اینكه گمان می كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند، چه پیش از ركوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحیح است.
1012 اگر در ركعت سوم یا چهارم می خواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد یا می خواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند ولی اگر عادتش خواندن چیزی بوده كه به زبانش آمده و در خزانه قلبش آن را قصد داشته می تواند همان را تمام كند و نمازش صحیح است.
1013 كسی كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد شود باید آن را رها كند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
1014 در ركعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار كند، مثلا بگوید: " استغفر الله ربی و اتوب الیه" یا بگوید: "اللهم اغفر لی". و اگر به گمان آنكه حمد یا تسبیحات را گفته، مشغول گفتن استغفار شود و شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا ننماید. ولی اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای ركوع در حالی كه مشغول گفتن استغفار نیست، شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
1015 اگر در ركوع ركعت سوم یا چهارم یا در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند.
1016 هرگاه شك كند كه آیه یا كلمه ای را درست گفته یا نه، اگر به چیزی كه بعد از آن است مشغول نشده، باید آن آیه یا كلمه را به طور صحیح بگوید. واگر به چیزی كه بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چیز ركن باشد مثل آنكه در ركوع شك كند كه فلان كلمه از سوره را درست گفته یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند. و اگر ركن نباشد، مثلا موقع گفتن "الله الصمد" شك كند كه "قل هو الله احد"را درست گفته یا نه، باز هم می تواند به شك خود اعتنا نكند. ولی اگر احتیاطا آن آیه یا كلمه را به طور صحیح بگوید، اشكال ندارد. و اگر چند مرتبه هم شك كند،می تواند چند بار بگوید. اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگوید، بنابر احتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند.
1017 مستحب است در ركعت اول پیش از خواندن حمد بگوید: "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" و در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر "بسم الله" را بلند بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف كند، یعنی آن آیه را به آیه بعد نچسباند، و در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجه داشته و اگر فرادی می خواند بعد از آنكه حمد خودش تمام شد بگوید: "الحمد لله رب العالمین". بعد از خواندن سوره "قل هو الله احد" یك یا دو یا سه مرتبه "كذلك الله ربی" یا سه مرتبه"كذلك الله ربنا" بگوید، بعد از خواندن سوره كمی صبر كند و بعد تكبیر پیش از ركوع را بگوید یا قنوت را بخواند.
1018 مستحب است در تمام نمازها در ركعت اول سوره "انا انزلناه" و در ركعت دوم سوره "قل هو الله احد" را بخواند.
1019 مكروه است انسان در تمام نمازهای یك شبانه روز سوره "قل هو الله احد" را نخواند.
1020 خواندن سوره "قل هو الله احد" به یك نفس مكروه است.
1021 سوره ای را كه در ركعت اول خوانده، مكروه است در ركعت دوم بخواند،ولی اگر سوره " قل هو الله احد" را در هر دو ركعت بخواند مكروه نیست.
ركوع
1022 در هر ركعت بعد از قرائت باید به اندازه ای خم شود كه بتواند دست را به زانو بگذارد، و این عمل را ركوع می گویند.
1023 اگر به اندازه ركوع خم شود ولی دستها را به زانو نگذارد اشكال ندارد.
1024 هرگاه ركوع را بطور غیر معمول بجا آورد، مثلا به چپ یا راست خم شود،اگر چه دستهای او به زانو برسد صحیح نیست.
1025 خم شدن باید به قصد ركوع باشد، پس اگر به قصد كار دیگری مثلا برای كشتن جانور خم شود، نمی تواند آن را ركوع حساب كند بلكه باید بایستد و دوباره برای ركوع خم شود، و به واسطه این عمل، ركن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.
1026 كسی كه دست یا زانوی او با دست و زانوی دیگران فرق دارد، مثلا دستش خیلی بلند است كه اگر كمی خم شود به زانو می رسد یا زانوی او پایین تر از مردم دیگر است كه باید خیلی خم شود تا دستش به زانو برسد باید به انداره معمول خم شود.
1027 كسی كه نشسته ركوع می كند باید به قدری خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد، و بهتر است به قدری خم شود كه صورت نزدیك جای سجده برسد.
1028 انسان هر ذكری در ركوع بگوید كافی است ولی احتیاط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه "سبحان الله" یا یك مرتبه "سبحان ربی العظیم و بحمده"كمتر نباشد.
1029 ذكر ركوع باید دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود و مستحب است آن را سه یا پنچ یا هفت مرتبه بلكه بیشتر بگویند.
1030 در ركوع باید به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و در ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكری كه برای ركوع دستور داده اند بگوید بنابر احتیاط واجب، آرام بودن بدن لازم است.
1031 اگر موقعی كه ذكر واجب ركوع را می گوید، بی اختیار به قدری حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج شود باید بعد از آرام گرفتن بدن بنابر احتیاط واجب دوباره ذكر را بگوید ولی اگر كمی حركت كند كه از حال آرام بودن بدن خارج نشود، یا انگشتان را حركت دهد اشكال ندارد.
1032 اگر پیش از آن كه به مقدار ركوع خم شود و بدن آرام گیرد عمدا ذكر ركوع را بگوید نمازش باطل است.
1033 اگر پیش از تمام شدن ذكر واجب، عمدا سر از ركوع بردارد نمازش باطل است، و اگر سهوا سر بردارد چنانچه پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود، یادش بیاید كه ذكر ركوع را تمام نكرده، باید در حال آرامی بدن دوباره ذكر را بگوید،و اگر بعد از آنكه از حال ركوع خارج شد، یادش بیاید، نماز او صحیح است.
1034 اگر نتواند به مقدار ذكر در ركوع بماند در صورتی كه بتواند پیش ازآنكه از حد ركوع بیرون رود ذكر را بگوید، باید در آن حال تمام كند. و اگرنتواند، در حال برخاستن ذكر را به قصد رجاء بگوید.
1035 اگر به واسطه مرض و مانند آن در ركوع آرام نگیرد نماز صحیح است، ولی باید پیش از آنكه از حال ركوع خارج شود، ذكر واجب یعنی "سبحان ربی العظیم و بحمده" یا سه مرتبه " سبحان الله" را بگوید.
1036 هرگاه نتواند به اندازه ركوع خم شود باید به چیزی تكیه دهد و ركوع كند و اگر موقعی هم كه تكیه داده نتواند به طور معمول ركوع كند باید به هر اندازه می تواند خم شود و اگر هیچ نتواند خم شود باید موقع ركوع بنشیند و نشسته ركوع كند، و احتیاط مستحب آن است كه نماز دیگری هم بخواند و برای ركوع آن با سر اشاره نماید.
1037 كسی كه می تواند ایستاره نماز بخواند اگر در حال ایستاده یا نشسته نتواند ركوع كند باید ایستاده نماز بخواند و برای ركوع با سر اشاره كند، و اگرنتواند اشاره كند باید به نیت ركوع چشمها را هم بگذارد و ذكر آن را بگوید وبه نیت برخاستن از ركوع چشمها را باز كند. و اگر از این هم عاجز است باید در قلب نیت ركوع كند و ذكر آن را بگوید.
1038 كسی كه نمی تواند ایستاده یا نشسته ركوع كند و برای ركوع فقط می تواند در حالی كه نشسته است كمی خم شود یا در حالی كه ایستاده است با سر اشاره كند باید ایستاده نماز بخواند و برای ركوع با سر اشاره نماید و احتیاط مستحب آن است كه نماز دیگری هم بخواند و موقع ركوع آن بنشیند و هر قدر می تواند برای ركوع خم شود.
1039 اگر بعد از رسیدن به حد ركوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و دو مرتبه به قصد ركوع به اندازه ركوع خم شود نمازش باطل است، و نیز اگر بعداز آنكه به اندازه ركوع خم شد و بدنش آرام گرفت به قصد ركوع به قدری خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع برگردد بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و بهتر آن است كه نماز را تمام كند و از سر بخواند.
1040 بعد از تمام شدن ذكر ركوع باید راست بایستد و بعد از آنكه بدن آرام گرفت به سجده رود، و اگر عمدا پیش از ایستادن یا پیش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.
1041 اگر ركوع را فراموش كند و پیش از آنكه به سجده برسد یادش بیاید باید بایستد بعد به ركوع رود و چنانچه به حالت خمیدگی به ركوع برگردد نمازش باطل است.
1042 اگر بعد از آنكه پیشانی به زمین برسد یادش بیاید كه ركوع نكرده، بنابر احتیاط واجب باید بایستد و ركوع را بجا آورد، و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
1043 مستحب است پیش از رفتن به ركوع در حالی كه راست ایستاده تكبیر بگویدو در ركوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگه دارد و گردن را بكشد و مساوی پشت نگه دارد و بین دو قدم را نگاه كند و پیش از ذكر یا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آنكه از ركوع برخاست و راست ایستاد، در حال آرامی بدن بگوید: "سمع الله لمن حمده".
1044 مستحب است در ركوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.
سجود
1045 نمازگزار باید در هر ركعت از نمازهای واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند و سجده آن است كه پیشانی و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.
1046 دو سجده روی هم یك ركن است كه اگر كسی در نماز واجب عمدا یا از روی فراموشی هر دو را ترك كند یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.
1047 اگر عمدا یك سجده كم یا زیاد كند نماز باطل می شود، و اگر سهوا یك سجده كم كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد.
1048 اگر پیشانی را عمدا یا سهوا به زمین نگذارد سجده نكرده است اگر چه جاهای دیگر به زمین برسد، ولی اگر پیشانی را به زمین بگذارد و سهوا جاهای دیگر را به زمین نرساند یا سهوا ذكر نگوید سجده صحیح است.
1049 در سجده هر ذكری بگوید كافی است ولی احتیاط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله » یا یك مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده » كمتر نباشد و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده » را سه یا پنچ یا هفت مرتبه بگوید.
1050 در سجود باید به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد. و موقع گقتن ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكری كه برای سجده دستور داده اند بگوید، آرام بودن بدن لازم است.
1051 اگر پیش از آن كه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد، عمدا ذكر سجده را بگوید یا پیش از تمام شدن ذكر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
1052 اگر پیش از آن كه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام گیرد سهوا ذكر سجده را بگوید و پیش از آن كه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده باید دوباره در حال آرام بودن ذكر را بگوید.
1053 اگر بعد از آن كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پیش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته یا پیش از آن كه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحیح است.
1054 اگر موقعی كه ذكر سجده را می گوید یكی از هفت عضو را عمدا از زمین بردارد ، نماز باطل می شود ولی موقعی كه مشغول گفتن ذكر نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد، اشكال ندارد.
1055 اگر پیش از تمام شدن ذكر سجده سهوا پیشانی را از زمین بردارد نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یك سجده حساب كند، ولی اگر جاهای دیگر را سهوا از زمین بردارد باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذكر را بگوید.
1056 بعد از تمام شدن ذكر سجده اول باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
1057 جای پیشانی نمازگزار باید از جاهای زانوهایش پست تر و بلندتراز چهار انگشت بسته نباشد، بلكه احتیاط واجب آن است كه جای پیشانی او از جای انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.
1058 در زمین سراشیب كه سراشیبی آن درست معلوم نیست احتیاط واجب آن است كه جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.
1059 اگر پیشانی را سهوا به چیزی بگذارد كه از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است كه نمی گویند در حال سجده است می تواند سر را بردارد و به چیزی كه بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا كمتر است بگذارد، و می تواند سر را به روی آن چه به اندازه چهار انگشت یا كمتر است بكشد، و اگر بلندی آن به قدری است كه می گویند در حال سجده است احتیاط واجب آن است كه پیشانی را از روی آن به روی چیزی كه بلندی آن به انداره چهار انگشت بسته یا كمتر است بكشد، و اگر كشیدن پیشانی ممكن نیست بنابر احتیاط واجب باید پیشانی را بلند كند و بر موضعی كه بلندی زایدی ندارد بگذارد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
1060 باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می كند چیزی نباشد، پس اگر مهر به قدری چرك باشد كه پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر كرده باشد، اشكال ندارد.
1061 در سجده باید كف دست را بر زمین بگذارد ولی در حال ناچاری پشت دست هم مانعی ندارد، و اگر پشت دست ممكن نباشد باید مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند باید تا آرنج هر جا كه میتواند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممكن نیست گذاشتن بازو كافی است.
1062 در سجده بنابر احتیاط واجب باید سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد و اگر انگشتهای دیگر پا یا روی پا را به زمین بگذارد یا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمین نرسد نمازش باطل است.
1063 كسی كه مقداری از شست پایش بریده باید بقیه آن را به زمین بگذارد، واگر چیزی از آن نمانده یا اگر مانده خیلی كوتاه است باید بقیه انگشتان را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد باید هر مقداری از پا باقی مانده به زمین بگذارد.
1064 اگر به طور غیر معمول سجده كند مثلا سینه و شكم را به زمین بچسباند بنابر احتیاط مستحب باید نماز را دوباره بخواند، ولی اگر پاها را دراز كند،اگرچه هفت عضوی كه گفته شد به زمین برسد بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند.
1065 مهر یا چیز دیگری كه بر آن سجده میكند باید پاك باشد ولی اگر مثلا مهر را روی فرش نجس بگذارد یا یك طرف مهر نجس باشد و پیشانی را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
1066 اگر در پیشانی دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است باید با جای سالم پیشانی سجده كند. و اگر ممكن نیست باید زمین را گود كند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری كه برای سجده كافی باشد بر زمین بگذارد.
1067 اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید به یكی از دو طرف پیشانی سجده كند و اگر ممكن نیست، به چانه و اگر به چانه هم ممكن نیست باید به هر جای از صورت كه ممكن است سجده كند. و اگر به هیچ جای از صورت ممكن نیست، باید با جلو سر سجده نماید.
1068 كسی كه نمیتواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری كه می تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را كه سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد كه بگویند سجده كرده است ولی باید كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارد.
1069 كسی كه هیچ نمی تواند خم شود باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره كند، و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید و در هر دو صورت احتیاط واجب آن است كه اگر می تواند بقدری مهر را بلند كند كه پیشانی را بر آن بگذارد و اگر نمی تواند احتیاط مستحب آن است كه مهر را بلند كند و به پیشانی بگذاردو اگر با سر یا چشمها هم نمی تواند اشاره كند باید در قلب نیت سجده كند و بنابر احتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.
1070 كسی كه نمی تواند بنشیند باید ایستاده نیت سجده كند و چنانچه می تواند برای سجده با سر اشاره كند، و اگر نمی تواند با چشمها اشاره نماید، و اگر این را هم نمی تواند در قلب یت سجده كند و بنابر احتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.
1071 اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود چنانچه ممكن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد و این یك سجده حساب می شود چه ذكر سجده را گفته باشد یا نه و اگر نتواند سر را نگه دارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد روی هم یك سجده حساب می شود و اگر ذكر نگفته باشد باید بگوید.
1072 جایی كه انسان باید تقیه كند می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود.
1073 اگر روی چیزی كه بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده كند باطل است. ولی روی تشك پر یا چیز دیگری كه بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده كند، اشكال ندارد.
1074 اگر انسان ناچار شود كه در زمین گل نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب باید در حالی كه ایستاده است برای سجده با سر اشاره كند و تشهد را ایستاده بخواند.
1075 در ركعت اول و ركعت سومی كه تشهد ندارد مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آنكه مقداری بنشیند برای ركعت بعد برخیزد نمازش صحیح است، ولی بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده دوم قدری بی حركت بنشیند و بعد برخیزد.
چیزهایی كه سجده بر آن صحیح است
1076 باید بر زمین و چیزهای غیر خوراكی كه از زمین می روید مانند چوب و برگ رخت سجده كرد و سجده بر چیزهای خوراكی و پوشاكی صحیح نیست و نیز سجده كردن بر چیزهای معدنی مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل است، اما سجده كردن بر سنگهای معدنی مانند سنگ مرمر و سنگهای سیاه اشكال ندارد.
1077 احتیاط واجب آن است كه بر برگ درخت مو اگر تازه باشد سجده نكنند.
1078 سجده بر چیزهایی كه از زمین می روید و خوراك حیوان است مثل علف و كاه صحیح است.
1079 سجده بر گلهایی كه خوراكی نیستند صحیح است ولی سجده بر دواهای خوراكی كه از زمین می روید مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحیح نیست.
1080 سجده بر گیاهی كه خوردن آن در بعضی از شهرها معمول است و در شهرهای دیگر معمول نیست و نیز سجده بر میوه نارس صحیح نیست.
1081 سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحیح است بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلی و مانند آن هم می شود سجده كرد.
1082 اگر كاغذ را از چیزی كه سجده بر آن صحیح است مثلا از كاه ساخته باشند می شود بر آن سجده كرد و سجده بر كاغذی كه از پنبه و مانند آن ساخته شده اشكال ندارد.
1083 برای سجده بهتر از هر چیز تربت حضرت سیدالشهدا علیه السلام می باشد، بعد از آن خاك، بعد از خاك سنگ، و بعد از سنگ گیاه است.
1084 اگر چیزی كه سجده بر آن صحیح است ندارد یا اگر دارد بواسطه سرما یا گرمای زیاد و مانند اینها نمی تواند بر آن سجده كند باید به لباسش اگر از كتان یا پنبه است سجده كند و اگر از چیز دیگر است بر همان چیز سجده كند و اگر آن هم نیست باید بر پشت دست و چنانچه آنهم ممكن نباشد به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.
1085 سجده بر گل و خاك سستی كه پیشانی روی آن آرام نمی گیرد اگر بعد ازآن كه مقداری فرو رفت آرام بگیرد اشكال ندارد.
1086 اگر در سجده اول مهر به پیشانی بچسبد و بدون اینكه مهر را بردارد دوباره به سجده برود اشكال دارد ، بلكه نماز باطل است و باید اعاده كند.
1087 اگر در بین نماز چیزی كه بر آن سجده می كند گم شود و چیزی كه سجده بر آن صحیح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد باید نماز را بشكند و اگر وقت تنگ است باید به لباسش اگر از پنبه یا كتان است سجده كند و اگر ازچیز دیگری است بر همان چیز و اگر آنهم ممكن نیست بر پشت دست و اگر آن هم نمی شود به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.
1088 هرگاه در حال سجده بفهمد پیشانی را بر چیزی گذاشته كه سجده بر آن باطل است اگر ممكن باشد باید پیشانی را از روی آن به روی چیزی كه سجده بر آن صحیح است بكشد و اگر وقت تنگ است به دستوری كه در مساله پیش گفته شد عمل كند.
1089 اگر بعد از سجده بفهمد پیشانی را روی چیزی گذاشته كه سجده بر آن باطل است اشكال ندارد.
1090 سجده كردن برای غیر خداوند متعال حرام میباشد و بعضی از مردم عوام كه مقابل قبر امامان علیهم السلام پیشانی را به زمین می گذارند اگر برای شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد و گرنه حرام است.
مستحبات و مكروهات سجده
1091 در سجده چند چیز مستحب است: 1- كسی كه ایستاده نماز می خواند بعد از آنكه سر از ركوع برداشت و كاملا ایستاد و كسی كه نشسته نماز می خواند بعد از آن كه كاملا نشست برای رفتن به سجده تكبیر بگوید. 2- موقعی كه مرد می خواهد به سجده برود اول دستها را و زن اول زانوها را به زمین بگذارد. 3- بینی را به مهر یا چیزی كه سجده بر آن صحیح است بگذارد. 4- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد بطوری كه سر آنها رو به قبله باشد. 5- در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند: «یا خیر المسؤولین و یا خیر المعطین ارزقنی و ارزق عیالی من فضلك فانك ذو الفضل العظیم »، یعنی ای بهترین كسی كه از او سؤال می كنند و ای بهترین عطا كنندگان، روزی بده به من و عیال من از فضل خودت، پس به درستی كه تو دارای فضل بزرگی. 6- بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر كف پای چپ بگذارد. 7- بعد از هر سجده وقتی نشست و بدنش آرام گرفت تكبیر بگوید. 8- بعد از سجده اول بدنش كه آرام گرفت «استغفر الله ربی و اتوب الیه » بگوید. 9- سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روی رانها بگذارد. 10- برای رفتن به سجده دوم در حال آرامی بدن «الله اكبر» بگوید. 11- در سجده ها صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذكری كه در سجده ها دستور داده اند بگوید اشكال ندارد. 12- در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمین بردارد . 13- مردها آرنجها و شكم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شكم را بر زمین بگذارند و اعضای بدن را به یكدیگر بچسبانند.و مستحبات دیگر سجده در كتابهای مفصل گفته شده است.
1092 قرآن خواندن در سجده مكروه است و نیز مكروه است برای برطرف كردن گرد و غبار جای سجده را فوت كند و اگر در اثر فوت كردن دو حرف از دهان بیرون آید نماز باطل است. و غیر اینها مكروهات دیگری هم در كتابهای مفصل گفته شده است.
سجده واجب قرآن
1093 در هر یك از چهار سوره: «و النجم، اقرا، الم تنزیل و حم سجده » یك آیه سجده است كه اگر انسان بخواند یا گوش به آن دهد بعد از تمام شدن آن آیه باید فورا سجده كند و اگر فراموش كرد هر وقت یادش آمد باید سجده نماید.
1094 اگر انسان موقعی كه آیه سجده را می خواند از دیگری هم بشنود چنانچه گوش داده دو سجده نماید و اگر به گوشش خورده یك سجده كافی است.
1095 در غیر نماز اگر در حال سجده آیه سجده را بخواند یا به آن گوش بدهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.
1096 اگر آیه سجده را از كسی كه قصد خواندن قرآن ندارد بشنود، یا از مثل گرامافون آیه سجده را بشنود، لازم نیست سجده نماید. ولی اگر از آلتی كه صدای خود انسان را می رساند بشنود، واجب است سجده كند.
1097 در سجده واجب قرآن نمی شود بر چیزهای خوراكی و پوشاكی سجده كرد ولی سایر شرایط سجده را كه در نماز است لازم نیست مراعات كنند.
1098 در سجده واجب قرآن باید طوری عمل كند كه بگویند سجده كرد.
1099 هرگاه در سجده واجب قرآن پیشانی را به قصد سجده به زمین بگذارد، اگر چه ذكر نگوید كافی است، و گفتن ذكر مستحب است. و بهتر است بگوید: «لا اله الا الله حقا حقا لا اله الا الله ایمانا و تصدیقا لا اله الا الله عبودیة و رقا سجدت لك یا رب تعبدا و رقا لا مستنكفا و لا مستكبرا بل انا عبد ذلیل ضعیف خائف مستجیر».
تشهد
1100 در ركعت دوم تمام نمازهای واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا باید انسان بعد از سجده دوم بنشیند و در حال آرام بودن بدن تشهد بخواند یعنی بگوید: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل علی محمد و آل محمد».
1101 كلمات تشهد باید به عربی صحیح و به طوری كه معمول است پشت سر هم گفته شود.
1102 اگر تشهد را فراموش كند و بایستد و پیش از ركوع یادش بیاید كه تشهد را نخوانده، باید بنشیند و تشهد را بخواند و دوباره بایستد و آنچه باید در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند و اگر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید باید نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز تشهد را قضا كند و بنابر احتیاط واجب برای تشهد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد.
1103 مستحب است در حال تشهد بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را به كف پای چپ بگذارد و پیش از تشهد بگوید: «الحمد لله » یا بگوید: «بسم الله و بالله و الحمد لله و خیر الاسماء لله » و نیز مستحب است دستها را بر رانها بگذارد و انگشتها را به یكدیگر بچسباند و به دامان خود نگاه كند و بعد از تمام شدن تشهد بگوید: «و تقبل شفاعته و ارفع درجته ».
1104 مستحب است زنها در وقت خواندن تشهد رانها را به هم بچسبانند.
سلام نماز
1105 بعد از تشهد ركعت آخر نماز مستحب است در حالی كه نشسته و بدن آرام است بگوید: «السلام علیك ایها النبی و رحمة الله و بركاته » و بعد از آن باید بگوید: «السلام علیكم » و احوط استحبابی آن است كه «و رحمة الله و بركاته » را اضافه نماید یا بگوید: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین ».
1106 اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعی یادش بیاید كه صورت نماز به هم نخورده و كاری هم كه عمدی و سهوی آن نماز را باطل می كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.
1107 اگر سلام نماز را فراموش كند و موقعی یادش بیاید كه صورت نماز به هم خورده است چنانچه پیش از آن كه صورت نماز به هم بخورد كاری كه عمدی و سهوی آن نماز را باطل می كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده باشد نمازش صحیح است و اگر پیش از آن كه صورت نماز به هم بخورد كاری كه عمدی و سهوی آن نماز را باطل می كند انجام داده باشد بنابر احتیاط نمازش باطل است گرچه صحیح بودن آن خالی از قوت نیست.
ترتیب
1108 اگر عمدا ترتیب نماز را به هم بزند مثلا سوره را پیش از حمد بخواند یا سجود را پیش از ركوع بجا آورد، نماز باطل می شود.
1109 اگر ركنی از نماز را فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد مثلا پیش از آنكه ركوع كند دو سجده نماید، نماز باطل است.
1110 اگر ركنی را فراموش كند و چیزی را كه بعد از آن است و ركن نیست بجاآورد مثلا پیش از آنكه دو سجده كند تشهد بخواند باید ركن را بجا آورد و آنچه را اشتباها پیش از آن خوانده دوباره بخواند.
1111 اگر چیزی را كه ركن نیست فراموش كند و ركن بعد از آن را بجا آورد، مثلا حمد را فراموش كند و مشغول ركوع شود، نمازش صحیح است.
1112 اگر چیزی را كه ركن نیست فراموش كند و چیزی را كه بعد از آن است و آن هم ركن نیست بجا آورد مثلا حمد را فراموش كند و سوره را بخواند چنانچه مشغول ركن بعد شده باشد مثلا در ركوع یادش بیاید كه حمد را نخوانده باید بگذرد و نماز او صحیح است و اگر مشغول ركن بعد نشده باشد باید آنچه را فراموش كرده بجاآورد و بعد از آن چیزی را كه اشتباها جلوتر خوانده دوباره بخواند.
1113 اگر سجده اول را به خیال این كه سجده دوم است یا سجده دوم را به خیال اینكه سجده اول است بجا آورد نماز صحیح است و سجده اول او سجده اول و سجده دوم او سجده دوم حساب می شود.
موالات
1114 انسان باید نماز را با موالات بخواند یعنی كارهای نماز مانند ركوع و سجود و تشهد را پشت سر هم بجا آورد و چیزهایی را كه در نماز می خواند به طوری كه معمول است پشت سر هم بخواند و اگر به قدری بین آنها فاصله بیندازد كه نگویند نماز می خواند، نمازش باطل است.
1115 اگر در نماز سهوا بین حرفها یا كلمات فاصله بیندازد و فاصله به قدری نباشد كه صورت نماز از بین برود چنانچه مشغول ركن بعد نشده باشد باید آن حرفها یا كلمات را به طور معمول بخواند و اگر مشغول ركن بعد شده باشد نمازش صحیح است.
1116 طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره های بزرگ موالات را به هم نمی زند.
قنوت
1117 در تمام نمازهای واجب و مستحب پیش از ركوع ركعت دوم مستحب است قنوت بخواند و در نماز وتر با آن كه یك ركعت می باشد خواندن قنوت پیش از ركوع مستحب است و نماز جمعه در هر ركعت یك قنوت دارد و نماز آیات پنج قنوت و نماز عید فطر و قربان در ركعت اول پنج قنوت و در ركعت دوم چهار قنوت دارد.
1118 اگر بخواهد قنوت بخواند به احتیاط واجب باید دستها را بلند كند و مستحب است دستها را تا مقابل صورت بلند نماید و كف دستها را رو به آسمان قرار دهد و به قصد رجاء انگشتان دستها را به جز ابهام به هم بچسباند و هر دو كف دستها را پهلوی هم متصل به هم قرار دهد و نگاهش هنگام قنوت به كف دستهایش باشد.
1119 در قنوت هر ذكری بگوید اگر چه یك «سبحان الله » باشد كافی است. و بهتر است بگوید: «لا اله الا الله الحلیم الكریم، لا اله الا الله العلی العظیم، سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم و الحمد لله رب العالمین ».
1120 مستحب است انسان قنوت را بلند بخواند. ولی برای كسی كه نماز را به جماعت می خواند، اگر امام جماعت صدای او را بشنود، بلند خواندن قنوت مستحب نیست.
1121 اگر عمدا قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود یادش بیاید مستحب است بایستد و بخواند و اگر در ركوع یادش بیاید مستحب است بعد از ركوع قضا كند و اگر در سجده یادش بیاید مستحب است بعد از سلام نماز قضا نماید.